Միաբանութեան Գործունէութիւնը

Մխիթարեանները մեծ նուիրուածութիւն են ցուցաբերել հայ ազգի մշակութային գանձերի պահպանման եւ ծանօթացման գործում: Լեզուի պահպանումը – սա եղել է արդէն Միաբանութեան հիմնադրի առաջնակարգ աշխատանքը – համարւում է կարեւորագոյնը, քանզի ամբողջ աշխարհով սփռուած հայերը ձուլուելու մշտական վտանգի առջեւ են կանգնած իրենց հիւրընկալող երկրներում: Այդ վտանգի առաջն առնելու համար անհրաժեշտ է երիտասարդ սերունդի կրթութիւնը ըստ քրիստոնէական հոգու եւ հայ աւանդութեան: Սոյն նպատակով Մխիթարեանները շատ դպրոցներ են ունեցել եւ այսօր էլ ունեն Ստամբուլում, Բէյրութում, Հալէպում, Լոս Անջելէսում, Արժենթինում եւ Փարիզում:

Բայց Մխիթարեան Միաբանութեան գրական մեծագոյն պարծանքը նրա բանասիրական վաստակն է: Դա ընդգրկում է հայագիտութեան բոլոր մարզերը` լեզու, պատմութիւն, աշխարհագրութիւն, հնագիտութիւն, եկեղեցական պատմութիւն, մատենագրութիւն, ձեռագրական ուսումնասիրութիւն, ճարտարապետութիւն, գիտութիւն եւ արուեստ:

Մանաւանդ «Հադէս Ամսօրեայ» թերթի հրատարակութեամբ (1887թ.) Վիեննայում սկսուեց հայագիտական մի ուժեղ շարժում: Այդ թերթը դարձաւ հայագիտութեան կենտրոն, որի շուրջ հաւաքուեցին ե՛ւ հայ, ե՛ւ օտար բազմաթիւ հայագէտներ: